چالش‌های اقتصادی فولاد، از قیمت‌گذاری دستوری تا صادرات ارزان
به گزارش اهن الات نوین ارکا صنعت فولاد یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشورها به شمار می‌رود و در ایران نیز با توجه به منابع عظیم سنگ‌آهن و معادن غنی، این صنعت به عنوان یکی از پایه‌های تولید و رشد اقتصادی شناخته می‌شود. اما این صنعت در ایران در سال‌های اخیر با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به کاهش تولید مقاطع طویل فولادی، سیاست‌های محدودکننده صادراتی، قیمت‌گذاری دستوری و اختلاف قیمت میان شمش فولادی و میلگرد اشاره کرد. در این مقاله به بررسی این چالش‌ها و تأثیر آن‌ها بر وضعیت کنونی صنعت فولاد پرداخته‌ایم.
1. کاهش تولید مقاطع طویل فولادی
طی هشت ماه گذشته، کاهش تولید مقاطع طویل فولادی، به‌ویژه میلگرد، به یکی از چالش‌های جدی صنعت فولاد ایران تبدیل شده است. این کاهش تولید نه تنها به‌طور مستقیم بر بازار فولاد تأثیر گذاشته بلکه به سایر صنایع وابسته نظیر ساختمان‌سازی، خودروسازی و صنایع صنعتی نیز آسیب‌های جدی وارد کرده است. دلایل مختلفی برای این کاهش تولید وجود دارد که به طور عمده می‌توان به محدودیت‌های انرژی مانند قطعی برق و گاز و همچنین مشکلات مربوط به تأمین مواد اولیه اشاره کرد.
1.1. مشکلات تأمین انرژی
یکی از مشکلات اساسی صنعت فولاد در سال‌های اخیر، قطعی برق و گاز در فصل‌های سرد سال بوده است. این مشکل به ویژه در کارخانه‌های نورد که نیاز به انرژی بالا برای تولید مقاطع فولادی دارند، محسوس است. در صورتی که تولیدکنندگان نتوانند انرژی مورد نیاز خود را تأمین کنند، قادر به تولید محصولات مورد نیاز بازار نخواهند بود.
1.2. مشکلات تأمین مواد اولیه
دومین عامل مهم در کاهش تولید، مشکلات تأمین مواد اولیه است. شمش فولادی به عنوان ماده اولیه برای تولید میلگرد، یکی از ارکان اصلی تولید در صنعت فولاد است. در حال حاضر، بسیاری از کارخانه‌ها با کمبود شمش روبه‌رو هستند و همین امر باعث کاهش تولید مقاطع فولادی شده است.
2. قیمت‌گذاری دستوری و تأثیر آن بر بازار فولاد
قیمت‌گذاری دستوری یکی از سیاست‌هایی است که در ایران به طور گسترده در بسیاری از صنایع از جمله فولاد اعمال می‌شود. در این سیستم، قیمت‌ها به صورت دستوری و توسط دولت یا نهادهای مسئول تعیین می‌شوند، به‌گونه‌ای که تولیدکنندگان مجبور به فروش محصولات خود با قیمتی پایین‌تر از قیمت واقعی بازار هستند.
2.1. مشکلات ناشی از قیمت‌گذاری دستوری
قیمت‌گذاری دستوری در صنعت فولاد ایران باعث کاهش انگیزه تولیدکنندگان برای افزایش تولید شده است. زمانی که قیمت محصولات پایین‌تر از سطح واقعی بازار تعیین می‌شود، تولیدکنندگان با مشکلاتی در تأمین هزینه‌های تولید و افزایش سودآوری مواجه می‌شوند. این مسئله به‌ویژه زمانی بحرانی‌تر می‌شود که هزینه‌های تولید به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه، انرژی و دستمزدها بالا می‌رود.
2.2. اثرات منفی بر کیفیت محصولات
از دیگر آثار منفی قیمت‌گذاری دستوری، کاهش کیفیت محصولات تولیدی است. زمانی که تولیدکنندگان نتوانند قیمت‌های مناسب برای محصولات خود دریافت کنند، ممکن است مجبور شوند کیفیت محصولات خود را کاهش دهند تا هزینه‌ها را کنترل کنند. این موضوع در بلندمدت می‌تواند باعث کاهش رقابت‌پذیری صنعت فولاد ایران در بازارهای داخلی و خارجی شود.
3. مارجین قیمتی و نوسانات بازار آهن‌آلات
مارجین قیمتی به اختلاف قیمت بین محصول نهایی (میلگرد) و ماده اولیه آن (شمش فولادی) اطلاق می‌شود. این شاخص یکی از مؤلفه‌های اصلی برای ارزیابی وضعیت بازار فولاد و تحلیل‌های اقتصادی آن است. در شرایط فعلی، مارجین قیمتی بین شمش و میلگرد همواره با نوسانات قابل توجهی همراه بوده است.
3.1. نوسانات مارجین قیمتی
در ماه‌های اخیر، مارجین قیمتی در بازار فولاد به شدت نوسان کرده است. در حال حاضر، بورس کالای ایران به عنوان مرجع اصلی تعیین قیمت آهن‌آلات در کشور، مارجین قیمتی 11 درصدی را برای این اختلاف در نظر گرفته است. این مقدار، تفاوتی است که تولیدکنندگان می‌توانند برای تبدیل شمش به میلگرد انتظار داشته باشند.
3.2. تأثیر مارجین قیمتی بر بازار
هر گونه تغییر در مارجین قیمتی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر بازار فولاد داشته باشد. اگر این مارجین بیش از حد پایین باشد، تولیدکنندگان ممکن است نتوانند هزینه‌های تولید خود را پوشش دهند و این امر می‌تواند به کاهش تولید و حتی تعطیلی برخی کارخانه‌ها منجر شود. در مقابل، اگر این مارجین افزایش یابد، ممکن است قیمت‌ها در بازار داخلی بالا رفته و تقاضا کاهش یابد.
4. صادرات ارزان شمش و تهدید برای بازار داخلی
یکی دیگر از چالش‌های جدی صنعت فولاد ایران، صادرات ارزان شمش فولادی به کشورهای همسایه است. این صادرات ارزان‌قیمت باعث می‌شود که کشورهای مقصد تولیدات فولادی ایران را با قیمت‌های پایین‌تر از بازار جهانی عرضه کنند و این امر رقابت‌پذیری تولیدات داخلی را کاهش دهد.
4.1. صادرات ارزان و تأثیرات آن بر بازار داخلی
صادرات ارزان‌قیمت شمش فولادی به کشورهای همسایه باعث می‌شود که تولیدکنندگان داخلی برای تأمین مواد اولیه خود با مشکل مواجه شوند. در حال حاضر، بسیاری از کارخانه‌های نورد داخلی به دلیل کمبود شمش، تنها با 30 درصد از ظرفیت اسمی خود فعالیت می‌کنند. این مسئله می‌تواند به بحران جدی در صنعت فولاد ایران تبدیل شود.
4.2. تهدیدات بلندمدت صادرات ارزان
اگر روند صادرات ارزان ادامه یابد، این احتمال وجود دارد که ظرفیت تولید داخلی به شدت کاهش یابد و حتی ممکن است به کمتر از 10 درصد برسد. این موضوع نه تنها برای صنعت فولاد، بلکه برای اقتصاد کشور به عنوان یک تهدید بزرگ محسوب می‌شود.
5. راهکارهای پیشنهادی برای رفع چالش‌ها
برای حل این مشکلات و بازگرداندن صنعت فولاد به مسیر رشد، نیاز به اقدامات فوری و اساسی است. برخی از این اقدامات عبارتند از:
5.1. حذف قیمت‌گذاری دستوری
یکی از اولین اقداماتی که باید در این راستا انجام شود، حذف قیمت‌گذاری دستوری است. دولت باید به بازار اجازه دهد که خود قیمت‌ها را تعیین کند تا تولیدکنندگان بتوانند با قیمت‌های واقعی محصولات خود را عرضه کنند و انگیزه تولید افزایش یابد.
5.2. حمایت از تولید داخلی
دولت باید از تولید داخلی حمایت بیشتری کند و با کاهش تعرفه‌های واردات، تولیدکنندگان داخلی را قادر سازد که مواد اولیه خود را به راحتی تأمین کنند. همچنین، باید سیاست‌هایی برای حمایت از صادرات محصولات نهایی به‌جای صادرات شمش فولادی اتخاذ شود.
5.3. تقویت بورس کالا
بورس کالا باید نقش پررنگ‌تری در تعیین قیمت‌ها و تنظیم بازار ایفا کند. این بورس باید با شفافیت بیشتری عمل کرده و مارجین قیمتی را به‌گونه‌ای تنظیم کند که هم تولیدکنندگان سود کافی ببرند و هم قیمت‌ها در بازار داخلی رقابتی و منطقی باقی بماند.
جمع‌بندی
صنعت فولاد ایران به دلیل چالش‌های متعددی از جمله قیمت‌گذاری دستوری، کاهش تولید، نوسانات مارجین قیمتی، و صادرات ارزان شمش، با مشکلات جدی مواجه است. اگر این مشکلات به‌طور مؤثر و به‌موقع حل نشوند، صنعت فولاد ایران ممکن است با بحران‌های بیشتری روبه‌رو شود. نیاز به سیاست‌های اقتصادی منسجم و حمایت از تولیدکنندگان داخلی برای تقویت این صنعت و بازگرداندن آن به مسیر رشد و پایداری است.